Düşman Girmeyen Şehirden Şehitler Veriyoruz

---

Çankırı fetihten itibaren bir düşman işgaline uğramamış ancak Devletin ihitiyaç duyduğu her dönem ilk sıralarda savaşmış ve şehitler vermiştir. Bu yazımızda tarihte ilk defa çok sayıda şehit verdiğimiz bir muharebeye yer vereceğiz.

ÇANKIRI KADI SİCİLLERİNE GÖRE İLK DEFA ÇOK SAYIDA ŞEHİT VERDİĞİMİZ İSMAİL MUHAREBESİ ŞEHİTLERİMİZ

Bugün Ukrayna sınırları içinde Tuna nehrinin kollarından biri olan Kilya üzerinde Romanya sınırına yakın bir bölgede nehrin Karadeniz’e döküldüğü yerde Osmanlıların 16. yüzyılda kurduğu “İsmail” adında bir kale ve kasaba bulunmaktadır. İsmail Kalesi askeri açıdan önemli bir geçiş noktasında oluğundan zaman içerisinde tahkim edilmiştir. Osmanlı- Rus- Avusturya savaşları sırasında (1787-1792) kale, askeri açıdan önem kazanmıştır. Cezayirli Gazi Hasan Paşa Rus askerlerini bozguna uğratıp geri çekilmelerini sağlamıştır. Ancak daha sonra kale Rusların eline geçmiştir (22 Aralık 1790). Ruslar kale içindeki askerlerin yanında sivil halkı da kılıçtan geçirmiştir. Tuna nehrine atlayanlar haricinde 22.700 ceset tespit edilmiştir. Toplam kayıp sayısı 30.000’e ulaşmıştır. Kasabada yaşayan Hristiyan halktan 9.000 esir Hristiyan Rusya’ya götürülmüştür. Rusların kaybı 15.000 dolayındadır. Düşmez sanılan İsmail Kalesinin elden çıkması İstanbul’da büyük telaş uyandırdı. Kale 1792 Yaş Antlaşması ile geri alındı. 1812 Bükreş Antlaşması ile kale hem hukuki hem de fiili açıdan Rusya’nın eline geçmiştir. [1]

          İlimiz açısından kalenin önemli olmasının sebebi ise kalenin tamiri ve onarılmasında Çankırı’da bulunan züemâ ve erbâb-ı tımârların ve alay beyimizin ferman ile görevlendirilmeleridir. 17 numaralı Çankırı Kadı Sicili 33 numaralı poz görüntüsünde 64’ üncü sayfada 81 nolu belgede Hüdâvendigâr, Sultanönü, Bolu, Kastamonu, Ankara ve Kangırı sancakları alay beyileri, züemâ ve erbâb-ı tımarlarının İsmail’de müceddeden inşası ferman buyurulan kalenin hendeklerinin tathiri lâzım geldiğinden 28 Şubat 1783 tarihinde görevlendirildiklerini görmekteyiz.  Yoklama defterini okuma esnasında İsmail canibinde fevt olan bir askerimizin ölüm tarihinin 1790 yılı olduğunu görüyoruz. 1790 tarihinde Ruslar kaleyi almışlar halkı ve askerleri kılıçtan geçirmişlerdir. Şehitlerimizin de bu tarihte ve bu olayla şehit oldukları anlaşılmaktadır. C..AS..1136-50451 numaralı belge “ Devletlü, inâyetlü, merhametlü, efenim hazretleri sağ olsun. Arzuhâl-i kullarıdır ki; bu üserâ kulları İsmail Muharebesi’nde küffâra esir olub şiddet-i şitâda üryân ber-takrîb kurtulup ordu-yı hümâyûna güçle aç ve taksir efendimin  hâk-i pâyinize  düşerek Allah ve Rasȗl iktidârımız olmayub hâl-i perişânımıza merhamete şâyân efendimin kerem-i inâyeti tevcihiyle irâde-i aliyyeleri buyurulur ise bir mikdâr harc muradımıza? medâr olacak kadar bu üç esir kullarına ihsan eylemeleri bâbında emr-i ferman devletlü, merhametlü sultanım hazretlerinindir.

Bende, Top arabacısı Ali …kulları 5;  Bende, Yeniçeri Ahmet kulları 31 Niksarlı 10; Bende, Yeniçeri Osman kulları 31 Maraşlı 10, İzzetlü Defterdâr Efendi ashâb-ı arzuhâle yigirmi beş kuruş harçlık i’tâsı telhîs eyleyesin deyü buyruldu. Fî 8 C sene 1206”,  (2 Şubat 1792).

            Aşağıdaki bilgiler tımar tevcih defterinden alınmış kayıtlardır. Kaza ve köy isminin yer aldığı belgelerin bazılarında şehit ismi geçmemektedir. İlçe tarihine ışık tutması amacıyla defterin tamamı okunmuştur.

1792 İsmail Muharebesinde Şehit ve Esir Olanlara Ait Tablo

Şekil tablosu	Kangırı	Çerkeş	Kurşunlu	Kargu	Tosya	Koçhisar	Karıpazarı	Milan	Keskin	Kalecik	Şabanözü	Toplam
Şehit	15	3	12	8	9	3	8	5	5	1		69
Esirlikte şehit			1	1	1	1						4
Esirlikten sağ kurtulma	4	1	4	3	1	1	3	3	4	4	1	29
Eceliyle ölme		1		1								2

İsmail Muhârebesi’nde Çankırı genelinde 69 kişi şehit düşmüş, 4 asker esirlik esnasında fevt olmuş, 29 askerimiz esirlikten kurtulmuş ve 2 askerimiz savaş esnasında eceliyle ölmüştür. İlçemizden 8 askerimiz muhârebede şehit olmuş, 3 askerimiz esâretten kurtulmuştur.[2]

---

[1] İslam Ansiklopedisi, İsmâil maddesi, müellifi Feridun Emecen.

[2] 18 numaralı Çankırı Şer‘iyye Defteri 14 ila 24’üncü sayfalar arasında yer alan yoklama tutanaklarıdır.