1885’de Çankırı’nın Perdedar mahallesinde doğdu. Babası öğretmen Numan Efendi, annesi Afife Hanım’dır. Temmuz 1911’de Ayşe Hanımla evlendi. Annesi Afife hanım ve eşi Ayşe Onay Orta İlçesindendir. Dünyaya gelen Nilüfer, Orhan, Onay, Ülker adlı çocukları ard arda öldüler.
İlk öğrenimini Çankırı’da yaptı. İdadinin orta kısmını temmuz 1905’te okudu. 1905-1907’de Kastamonu idadisine devam etti. Son sınıfı Ankara’da okuyup temmuz 1907’de mezun oldu. Kasım 1910’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesini bitirdi. Sicilinde Fransızca ve Farsça bildiği yazılıdır.
Kasım 1910’da açılan sınava katılarak Kastamonu Sultanisi edebiyat ve felsefe öğretmenliğine atandı. Ekim 1912’de Kastamonu Sultanisi tarih öğretmenliği vekilliğine, 14 Ekim 1914’te İzmir Sultanisi edebiyat ve felsefe öğretmenliğine atandı. Eylül 1917’de takdirname aldı. Aralık 1917’de Hilal-i İnas Sultanisi edebiyat öğretmenliğine getirildi. İzmir’in Yunanlılar tarafından işgal olunacağı gece halkı ayaklanmaya çağıran beyannameyi tanzim ile Anadolu Matbaasında bastırdığı ve “Redd-i İlhak Cemiyeti” imzasıyla telgraflar çeken komitede bulunduğu, işgal günü çatışmaya girdiği iddiasıyla Yunan divan-ı harbine verildi. Yunanlıların eline geçmeden İzmir’den uzaklaşmayı başardı.
Başvurusu üzerine, Kasım 1919’da Kastamonu Sultanisi edebiyat ve felsefe öğretmenliğine atandı. Temmuz 1920’de Zonguldak Maarif Müdürlüğü, Temmuz 1921’de Bolu Maarif Müdürlüğü, Ekim 1922’de Ankara Maarif Müdürlüğü, Mart 1923’te, isteği üzerine yeniden Bolu Maarif Müdürlüğü görevlerine getirildi.
MEBUS SEÇİLMESİ
Bu görevde iken TBMM’nin 2. dönem seçimlerine katıldı. 30 Temmuz 1923’te yapılan seçimde 332 oy alarak Çankırı’dan milletvekili seçildi. 11 Ağustos 1923’te Meclis’e katıldı. Mazbatası 12 Ağustos 1923’te onaylandı.
Ahmet Talât, Bolu Maarif Müdürü iken 12 Ağustos 1923’de II. Dönem Çankırı (o zaman Kângırı) mebusu seçilmiştir.
3.- 4. -7. Dönemlerde Çankırı, 5. ve 6. dönemlerde Giresun milletvekili seçilen Ahmet Tal’at ONAY, 22 Eylül 1956’da vefat etti.
Ahmet Tal’at ONAY’ın yayınlanmış birçok kitap, makale ve şiirleri vardır.
ÖNEMLİ ESERLERİ:
1-ÂŞIK DERTLI : Bolu 1928.
2-HALK ŞIIRLERININ ŞEKIL VE NEV’I, İst.1928. (Prof. Dr. Cemal Kurnaz tarafından yeniden yayımlandı)
3-ÇANKIRI ŞAIRLERIi, Cilt I,1931; Cilt II, 1933.
4-TÜRK ŞIIRLERININ VEZNI, İstanbul,1933. (Prof. Dr. Cemal Kurnaz tarafından yeniden yayımlandı)
5-ÂŞIK TOKATLI NURI, 1933.
6-Dâstân-ı Ahmet Haramî, 1933.
7-SARI ÇIĞDEMLER (Şiirler), Haz. Cemal Kurnaz, İst.1993.
8-ESKI TÜRK EDEBIYATINDA MAZMUNLAR VE İZAHI, Haz. Cemal Kurnaz, Ankara 1992.
9-MILLI MÜCADELE YAZILARI, Haz.Cemal Kurnaz-Şefika Kurnaz, İstanbul 1995.
Ahmet Talat ONAY’ın Çankırı ile ilgili dergi ve gazete sütunlarında kalmış önemli makaleleri vardır. Prof. Dr. Cemal Kurnaz , makaleleri için bir bibliyoğrafya çalışmasını da yayınlamıştır.
ANA BAŞLIKLARLA HAYATINDAN BAZI ÇİZGİLER
- “Numan-ı zaman naşiri Kur’an” diye tanımladığı musiki bilir, sesi güzel ve değerli bir şahsiyet olan babası Hafız Numan Efendi’den ilk eğitimini alır ve üç yılda Kur’anı Kerimi ezberler(hâfız olur). Kuvvetli hâfızası, ilmi çalışmalarında çok yararlı olmuştur.
*Öğrenimi boyunca sahasında otorite olan hocalarla karşılaşması, şüphesiz kendisi için bir şans olmuştur. Kastamonu‘daki edebiyat hocası Sıddık Efendi, Arapça, Farsça ve Türkçe şiir yazabilen kudretli bir hocadır ve A.Talat’a ilk ufuk açan kişilerdendir. Şiir yazmaya burada başlar.
*İstanbul Üniversitesi’nde Ahmet Hikmet MÜFTÜOĞLU, Halit Ziya UŞAKLIGİL, Rıza Tevfik BÖLÜKBAŞI, Ahmet MİDHAT, Velet Çelebi İZBUDAK, Hamdullah Suphi TANRIÖVER, Necip Asım YAZIKSIZ, Abdurrahman Şeref LAÇ gibi imparatorluk çapında meşhur kişilerin öğrencisi olmuştur.
*Ahmet Talat’ın TÜRKÇÜ oluşunda tesirli olan şahsiyetler, Ahmet Hikmet MÜFTÜOĞLU ve Velet Çelebi İZBUDAK’tır. ”Nasıl Türkçü Oldum” başlıklı dizi yazılarında bu hususu ayrıntılı olarak anlatır. Yahya Kemal Beyatlı, Fuat Köprülü, Orhan Şaik Gökyay, Tâhirü’l-Mevlevî, Abdülbakî Gölpınarlı, Neyzen Tevfik ile dostlukları vardır.
*A. Talat Bey, cesur bir kişiliğe sahiptir. İnandığı bir konuda sonucunda zarar göreceği bir durum da olsa ısrarcı ve kesin inançlıdır. Türkçü faaliyetlerinden dolayı öğretmenliğinin ilk senelerinde dokuz ay süreyle açığa alınır. Mebus olduğu dönemlerde Türk dilini sadeleştirme adına büyük yanlışlar yapan Dil Encümeni’nin lağvedilmesini sağlar. Radyolardaki Türk Müziği yasağına karşı açık bir mücadeleye girişir.
İZMİR YILLARI ve YUNAN İŞGALİ
*1914-1919 yılları arasında İzmir’de öğretmen olarak bulunur. Mesleki başarısı takdirname ile ödüllendirilir. Ancak, o kabına sığmaz kişiliği ile değişik faaliyetler içindedir. Marşlar yazar, tarih düşürür. Anadolu ve Duygu gazetelerinin sahibi Haydar Rüştü hatıralarında [Mütareke ve İşgal Anıları (Haz.Zeki Arıkan), Ankara: 1991, s.48] ondan söz ederken “O zaman Sultanî edebiyat muallimi ve aynı zamanda Duygu ve Anadolu heyet-i tahririye müdürü idi. İşi gücü Rumlar aleyhinde bilhassa Duygu’da ateş püskürmekten ibaretti” demektedir. Ahmet Talat’ın bu gazetelerdeki bazen Haydar Rüştü’yü bile korkutan ateşli siyasi yazıları Yunanlıların İzmir’i işgaline kadar sürmüş, hatta bu yüzden Anadolu matbaası bir grup Rum tarafından basılıp yakılmak ve içindekiler linç edilmek istenmişti.
İzmir basınında ateşli yazılarıyla helenizme ve Yunan emellerine karşı halkı uyaran Ahmet Talât, Yunanlıların İzmir’i işgali üzerine, gözaltına alınır, hakâretlere mâruz kalır. “Kavm-i şerîr dediği -Yunanlı işgalciler- evini yağmalar, daha sonra başına on bin drahmi ödül koyarlar. Kastamonu Valisi Cemal Bey’e (1919’da)yazdığı kasidede buna dair beyitler mevcuttur.
Kaside
……………………
İntikam almaya senden bir nice gün
Âkıbet lâneni yağmaya veren kavm-i şerîr
……………………………….
Hele Yunan denilen düşmen-i dîn ü vatanın
Dömeke ric’atini eyleyecektir tanzir
……………………………………..
“Elenizm benim irşâdımla oldu bağız
Benden öğrendiler eslâfı şebâb-ı İzmir”
Ahmet Talat Onay’ın “Millî Mücadele Yazıları” bizzat olayların içinde yaşayan ve o günlerin havasını teneffüs eden bir münevverin tespitleridir.
*Güçlükle terk ettiği İzmir’den Kastamonu’ya tayin edilir. TİRAJE, KÖROĞLU ve AÇIKSÖZ gibi dergi ve gazetelerde Milli Mücadele’yi destekleyen yazılar yazar.Bu yıllar yazı ve yayın hayatının verimli bir dönemidir.Tiraje’yi Süleyman NAZİF’in desteği ile çıkarmıştır.
*Zonguldak ve Bolu Milli Eğitim Müdürlüğü görevlerinde de bulunur. Şiir ve yazı hayatı kesintisiz devam eder.Bolu Vilayet Salnamesinin hazırlanmasında önemli katkılarına ilaveten Geredeli olan Âşık Dertli’nin Divanı ve hayat hikayesini yazar. Dertli adlı gazetede yazılarına devam eder. Bu gazetenin ilavesi olarak basılan “Mehmetçiğin Destanı” adlı uzun şiiri ordudan gelen talep edilmesi üzerine 2000 adet basılarak Garp Cephesi’ne gönderilir.
Milli Mücadeledeki hizmetleri sebebiyle ”Beyaz Şeritli İSTİKLAL MADALYASI” ile ödüllendirilmiştir.
*1911’de evlendiği Orta’lı Ayşe Hanım’dan doğan dört çocuğu da(Nilüfer, Orhan, Onay, Ülker) küçük yaşta ölmüşlerdir. Yüreği yaralı bir babadır. Bu durum şiirlerine de yansımıştır.
VEFATI ve SON YILLARI
Ahmet Talât’ın son yılları hastalık ve üzüntülerle geçmiştir. Yakalandığı kalp yetmezliği hastalığı, son zamanlarında ona hayatı zindan etmiştir. 22 Eylül 1956’da vefat etmiş olan Ahmet Talat Onay, Cebeci Asrî mezarlığında toprağa verilmiştir. Bu sitede bir çok yazısını aktardık veya onun tespitlerine yer verdik. Döneminin anlayışı sebebiyle velî olarak bilinen bazı kimseleri şair olarak kayda geçirmiştir. Çankırı tarih ve kültürüne dâir eşsiz bir hazine olan eserlerinden sürekli yararlanıyor, iktibaslar yapıyoruz. Ölümünde 6 ay kadar önce yazdığı bir şiirindeki bir beyit çok anlamlıdır.
“Bir bilip Tanrıyı imanda kusûr eylemedim
Buna şâhit olacak kabrimin üstünde taşım”
(15 Şubat 1956)
Çankırı Araştırmaları Sitesi 