YAPRAKLI ve ÇANKIRI PANAYIRI-2

“Gider Yapraklı’ya alırım tosun / Boyunduruk bilmez acemi olsun
Müşteri geldikçe semizce bulsun / Bazı bilmezlere torlak satarım .”    Kaygusuz Abdal(ö.1444 ?)
Kâtip Çelebi, Tuht yakınında Yapraklı denilen yaylakda her sene YILPAZARI kurulduğunu söylemektedir. “Ve kaza-i kasaba üzerinde, mürtefice yaylakta (yapraklı pazarı) nam mahalde yıl pazarı(2)durur ve mahall-i mezburda binâzir sular vardır ve ekseri ester(katır) alınıp satılır.”
Kâtip Çelebi’nin Rumca PANAYIR yerine YIL PAZARI kelimesini kullanması ilginçtir. Bu pazarın kuruluşunun hangi tarihe kadar gittiği bilinmemektedir. Selçuklu dönemine ve belki daha eskilere kadar uzanmaktadır.
Çankırı’da ticâri hayatın bir dönemine damgasını vuran önemli olgulardan biri de ‘Yapraklı Panayırı’ idi. Çankırı’ya yürüme mesafesiyle 6 saat, Tuht kazasına da 1 saat mesafede bulunan Yapraklı yaylasında icrâ edilen panayıra ülkenin her yanından tüccar ve esnaf kervanlarla mallarını getirmekte, üç gün üç gece kalabalık bir alıcı satıcı grubu burada alış veriş yapmaktaydılar. Panayır, her yıl Eylül’de etrafı ormanlarla çevrili, içerisinde muhtelif su kaynaklarının bulunduğu, etrafı yarım metre duvarla çevrili, bünyesinde han ve dükkânların var olduğu bir alanda kurulmakta idi. Genellikle Cuma , Cumartesi ve Pazar’ı kapsayan üç gün boyunca faaliyet göstermekteydi.

Yapraklı panayırında birçok ticâri ve zirâi emtia yanında daha çok hayvan ve esir satışı yapıldığını bilmekteyiz. Kaynaklarda Çankırılıların Yapraklı panayırından hesaplı ve kaliteli olması sebebiyle çokça hayvan alımı yaptıklarına dair kayıtlar mevcuttur.

Günümüze ulaşan bazı tarihî belgeler, Yapraklı panayırı hususunda önemli ipuçları vermektedir.
PANAYIRDA GÜVENLİK ve DÜZENİN SAĞLANMASI

Üç gün boyunca buraya akın eden alıcı ve satıcıların yoğun ilgisi sebebiyle panayıra katılımın 100 binleri geçtiği zamanlar olmuştur. Buraya gelen insanların güvenliğinin sağlanması ve panayır alanında düzenin tesisi için ücretli asker tutulmaktaydı. Bu askerler genelde yörede görev yapan yeniçerilerden oluşmaktaydı. Bir şer’iyye sicil belgesine göre, 1827 senesinde Yapraklı Panayırı’nın korunması için delil başına 890 kuruş ödenmiştir.
MALIN HASARLI ÇIKMASI
1800 tarihli bir Şeriyye Sicil belgesine göre; Korgun köyünden Abdülkadir b. Mustafa, Tuhtlu Hasan b. Abdullah’tan Yapraklı Panayırından 18 kuruşa bir çift öküz almıştır. Daha sonra Abdülkadir b. Mustafa, öküzlerin kör çıktığını iddia ederek satıcıyı dava etmiştir.
İLETİŞİM Görevlisi: TELLÂL BAŞI
Yüzbinlerin katıldığı panayırda o günkü şartlarda iletişimi tellal adı verilen sesi gür çıkan görevliler sağlamaktadır. Bunları organize eden görevli ise tellal başı idi.
1808 senesinde Çankırı şehri emtia ve esir pazarı ile Yapraklı Panayırı’nın nısf vazife-i muayyene ile diğer yarısına mutasarrıf olan tellal başı Ahmet çocuksuz olarak vefat etmiş, onun yerine Ali b. Veli bu vazifeyi devralmıştır. O da vazifesini ücreti mukabilinde Tellal Ömer’e devretmiştir.

(Üstteki fotoğraf, 23 Ocak 1902 tarihli Servet-i Fünûn Dergisinde yayımlanmıştır. Çankırı At Pazarı deniliyorsa da panayır olması kuvvetle muhtemeldir.)

Panayır, 19. yüzyılın sonundan itibaren Yapraklı’da sona ermiş, Çankırı merkezinde ise 1960’lı yılların ortalarına kadar hayatiyetini sürdürmüştür. Sonraki yazımızda panayırın Çankırı Merkezindeki safhaları hakkında bilgi sunmaya çalışacağız.
NOT: Bu yazı, ilk defa 2004 yılında yayımlanmıştır.(hd)