UZUN FİRDEVSÎ ve GÂZÎ GENEK BEY

Uzun Firdevsî, Osmanlı döneminin önemli yazarlarından biridir. Kırktan fazla eserinin bulunduğu söylenmektedir.Ataları Selçuklu ve Osmanlı döneminde devlet hizmetinde bulunmuşlardır.

Osmanlı kaynaklarında “Firdevsî-i Rûmî”, “Firdevsî-i Tavîl” “Uzun Firdevsî” diye anılan Firdevsî-i Rûmî’nin asıl adı Şerâfeddin Musa’dır. Firdevsî, Hacı Genek Bey’in oğlu olup H.857 (M.1453) yılında Aydıncık civarındaki Belkıs Pınarı’nda doğmuştur. Firdevsî on yedi yaşında iken dönemin ünlü şairi Bursalı Melîhî’den aruz dersleri almış, sonradan Nakşibendi Şeyhi Abdullah İlâhî’nin müridi olmuştur. Latîfî, Firdevsî’yi eğitimini Bursa’da almasından dolayı Bursalı olarak göstermiştir. Firdevsî’nin hayatı Aydıncık, Bursa, Manisa, Balıkesir ve İstanbul’da geçmiştir. Ölüm tarihi ve yeri kesin olarak bilinmemekle birlikte H. 918 (M.1512) yılında İstanbul’da yaşadığı eserlerinden anlaşılmaktadır.

ESERLERİ:

Firdevsî’nin manzum, mensur ve hem manzum hem mensur karışık olmak üzere, telif ve tercüme kırktan fazla eserinin varlığından söz edilmektedir. Arapça ve Farsça yazmanın moda olduğu bir dönemde eserlerini Türkçe yazmayı tercih etmiştir. Bazılarının adları şöyledir:

1. Süleymân-nâme-i Kebîr
2. Kıssa-nâme-i Süleymân Aleyhi’s-selâm
3. Da’vet-nâme
4. Firâset-nâme
5. Münazâra-i Seyf ü Kalem
7. Silâhşôr-nâme (Müsellah-nâme)
8. Satranç-nâme-i Kebîr.
9. Hayât u Memât veya Hayât-nâme
10.Tuhfetü’l-Hâdî, Hakâyık-nâme veya Hadîkatü’l-Hakâyık
13.Süleymân-nâme vü Belkıs-nâme
14.Teşhîsü’l-İnsân
15.Velâyet-nâme(Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî)
16.Hadîs-i Ahsen
17.Tecnîsât-ı Süleymân veya Tecnîsât
19.Kur’ân-ı Kerîm’den Tefe’üle Dâir Risâle
20.Terceme-i Hadîs-i Erbaîn
21.Terceme-i Câmeşûy-nâme
22-Kutb-nâme.

ATALARI

Gazi Genek Bey: Firdevsî’nin büyük dedesi Gazi Genek Bey, Sultan Alâaddin-i Selçukî’nin hizmetinde iken, Bilecik’in fethi sırasında Osman Gâzi’ye intisap etmiş ve kendisine Sultanöyüğü (Eskişehir) dirlik olarak verilmiş, burada bir câmi ile bir hamam inşâ ettirmiştir.

İlyas Bey:Gazi Genek Bey’in oğlu İlyas Bey, Orhan Gazi devrinde Gelibolu sancakbeyliğinde bulunmuştur.

Hızır Bey: İlyas Bey’in oğlu Hızır Bey, dedesinin zeâmeti olan Sultanöyüğü(Eskişehir)’nü tasarruf etmiştir.

Bazarlu Bey: Firdevsî’nin dedesi Bazarlu Bey, Ankara savaşında Yıldırım Bayezid’in yanında yer almıştır.

Hacı Genek Bey: Uzun Firdevsî’nin babası Hacı Genek Bey, İstanbul’un fethinde bulunmuş, gösterdiği yararlılıklar sebebiyle kendisine Edincik zeâmet olarak verilmiştir.

Uzun Firdevsî: Fatih Sultan Mehmed devrinde doğmuş ve gençliğinde sultanla temasa geçmiş, ilk eserini bizzat Fatih’e sunmuştur. Sultan II.Bayezid devrinde, olgunluk çağını yaşamış ve padişahın isteği ile çok sayıda eser te’lif ve tercüme etmiştir. Yavuz Sultan Selim’in hükümdarlığının ilk yıllarında, onun izin ve iradesiyle kitaplarını yazmaya devam etmiştir.

GENEK

Çankırı’nın Eldivan İlçesi’ne bağlı Akçalı köyünün asıl adı Genek idi. Hattâ “Genek, Gedene, Mudun! Üçünden yüzer yük odun” diye bir deyim ve fıkra vardır. Genek’in adı muhtemelen Türkçe olmadığı düşünülerek değiştirilmiştir. Akçalı(Genek) köyü, diğer Çankırı köyleri gibi halis, özbeöz bir Türk köyüdür. Uzun Firdevsî’nin büyük dedesinin adı Gazi Genek Bey, babasının adı Hacı Genek Bey’dir. Genek adının o dönemlerde şahıs ismi olarak kullanıldığı iki Müslüman Türk gâzîsinin adlarından bellidir.

Uzun Firdevsî’nin Osman Gazi ile Bilecik’in fethinde bulunan büyük dedesi Gazî Genek Bey ve İstanbul’un fethine katılmış babası Hacı Genek Bey’in isimlerini okuyunca -şimdiki adı Akçalı olan- bizim Genek Köyü aklıma geldi.