ÇANKIRI’DA KÜTÜPHANECİLİĞİN GEÇMİŞİNE DAİR

Hakkı Duran

Kütüphane haftası 26 Mart’ta başladı. Kütüphanecilerimiz ve kütüphanelerimizin önemli sorunları var. Güncel konulara girmek yerine, Çankırı’da kütüphaneciliğin tarihine dair bazı tespitlerimi yazmayı tercih ettim. Çankırı’da kütüphaneciliğin tarihi bir hayli eskidir. İsfendiyaroğulları döneminde Türkçe eserler yazılmasının teşvik edildiği, İsmail Bey gibi bazı İsfendiyar beylerinin bizzat kitap yazdıkları bilinmektedir. İsfendiyaroğlu Kasım Bey adına da Türkçe eserler yazılmıştır.

Tarihi kaynaklarda Çankırı’da kurulan ilk kütüphane, İmaret Kütüphanesi adını taşımaktadır. Sultan I. Abdülhamid döneminde 1786 yılında İsfendiyaroğlu Mehmed Bey tarafından kurulmuştur.

OSMANLI DÖNEMİNDE KURULAN KÜTÜPHANELER

İsfendiyar-zade Mehmed Bey’in kurduğu İmaret Kütüphanesi, (1786) (I. Abdulhamid dönemi)
Şakir Efendi Kütüphanesi (1827) (II. Mahmud dönemi)
Ahmet Mecbur Efendi(ö.1919) Kütüphanesi, (II.Abdulhamid dönemi)

ÇANKIRI’DA BİR KİTAP KURDU ve/veya AYAKLI KÜTÜPHANE:NALKIRANOĞLU ALİ (1860–1933)

Bir şair olmamasına rağmen Ahmet Talat Onay’ın Çankırı Şairleri kitabına aldığı Nalkıranoğlu Ali(Ali Mihrî), 1860’da doğmuştur. Hıfzını Çolak Ali Efendi’den tamamlamış, Girvetçi-zâde Ali Efendi’den hattatlık icâzeti almıştır. 45 yıl tapu idaresinde çalışarak 1926’da emekli olmuştur. Kitap okumaya, şiir ve edebiyata çok meraklı, güçlü bir hafızaya malik olan Ali Mihri Efendi nüktedan ve yüksek ahlak sahibi bir sohbet adamı olarak bilinmektedir. Tokatlı Aşık Nuri’den etkilenen Ali Efendi, Çankırı’nın hars,, tarih ve edebiyat alanında bir başvuru kaynağı ve canlı kütüphanesidir. A.Talat Onay, kendisinden çok yararlandığını ve minnettar olduğunu kaydetmektedir.

Çankırı yâran sohbetlerinin vazgeçilmezlerinden olan Ali Efendi, türküleri güzel ve güçlü sesiyle en iyi icrâ eden ve bilen bir kimse idi. Bu zatın en büyük meraklarından bir kitap okumak ve toplamaktı. Bu gayretleri ona çok zengin bir kütüphane kazandırmış, bu kütüphaneyi Çankırı İl Özel İdaresi satın almıştır.

VEFAT HABERİ

“Çankırı Tapu müdürü Nalkıran oğlu Ali Efendi gün(21 Nisan 1933) günü vefat ederek kendisini seven pek çok zevatın iştiraki ile cenazesi Sarıbaba mezarlığına götürülerek meskeni ebedisine gömülmüştür.
Mumaileyh kırk beş seneyi mütecaviz(aşkın) devlet memurluğunda bulunmuş, son memuriyeti Tapu müdürlüğünden tekaüt(emekli) olmuştur.
Kâtip ve şair olarak yetişen Ali Efendi, Çankırı’nın meşhur sohbet âlemlerinin en güzel okuyucularından biriydi. Âşıkların müşaverelerinde ve sohbetin saz fasıllarındaki bilhassa aranan bir kimseydi.
Ali Efendi, aynı zamanda kitaba da meraklıydı. Kütüphanesi geçen sene hususi Muhasebe namına satın alınmıştı . Umumi kütüphanemizi tezyin eden kitapların çoğu adı geçenin kütüphanesinin yadigârıdır.”

ÇANKIRI MEMLEKET KÜTÜPHANESİ

Bugünkü kütüphane, Çankırı İl Özel İdaresi tarafından kurulmuştur. 1931’de 1919 olan kitap sayısı, 1949’da 10.300’ü bulmuştur.
İlk dönemlerdeki kitap yetersizliği, haklı şikâyetlere yol açmaktadır. Ahmet Talat’ın çıkardığı haftalık Duygu’da “İdare-i hususiyenin şayanı takdir bir himmetle vücuda getirdiği memleket kütüphanesinin müdavimleri gittikçe arttığını memnuniyetle görmekteyiz. Buna karşılık erbabı tetebbuun(araştırmacıların) bazı eserleri bulamaması yüzünden araştırmalarını ilerletemediklerini de haber almaktayız.
En son ve en eski eserlerin celbi ile kütüphanenin zenginleştirilmesi behemehal lazımdır. Bu hususta il genel meclisi ve encümen azalarının çabaları olduğunu işitmekteyiz. Bunun için eski tapu müdürü Ali Mihri Efendi’nin kütüphanesinin satın alınma tasavvurlarını memnuniyetle karşılıyoruz. Ali Efendi Kütüphanesi kitaplarının alınması gerçekten çok faydalı olacaktır. Bunun gerçekleşmesini sabırsızlıkla bekliyoruz.”
Talat Onay, 1931 yılında “Merkez ve mülhakatta umumi birer kütüphane tesis edilmiştir. Merkez kütüphanenin mevcut kitabı bugün (1919) cilttir.” şeklinde yazmaktadır.
Aynı yazıda Ahmet Talat Bey, Çankırı’da basılan eserleri dile getirirken “Bu gibi nafi eserleri hiçbir vilâyet meydana getirememiş ve basamamış” diyerek haklı olarak övünmektedir.

A. TALAT ONAY’IN KÜTÜPHANE KONUSUNDAKİ ÇALIŞMALARI

Ahmet Talat Onay, kütüphanenin kurulması ve gelişmesi için devamlı yazılar yazmış, Çankırı hakkında gazeteden başka kitaplar yayınlamakla kalmamış; şahsi kütüphanesini de Çankırı kütüphanesine bağışlamıştır. Bununla ilgili bazı haberleri de Duygu’da takip etme imkanı buluyoruz.

MÜHİM TEBERRU

“Gazetemiz sahibi ve mebusumuz Talat Beyin Ankara ve Çankırı’daki hususi kütüphanelerinde bulunan bütün kitaplarını şehrimiz umumî kütüphanesine teberru ettiklerini ve bu hafta içinde ilk parti olarak dört büyük sandık ve iki çuval dolusu üç yüz cilde yakın kitap gönderdiklerini, diğerlerini de ciltleri yapıldıkça peyderpey göndereceklerini bu kitaplar için kütüphanede ayrıca dolaplar hazırlanacağını haber aldık. Memleket kütüphanesinin zenginleşmesine yardımlarından dolayı Talat Beyi tebrik ve himmetlerine memleket irfanı namına teşekkür ederiz.
Bu kitapları kütüphanecilik ilminin son telakkisinin Amerikan usulüne göre tasnif işini Hacı Şeyh Oğlu Ahmet Kemal Beyin deruhte edeceğini haber aldık. Memleketimizde kitap tasnifi işinin ilmî olmadığı ve kütüphanecilik tahsili için Avrupa’ya talebe gönderildiği düşünülünce bu haberi memnuniyetle karşılamak lazımdır.”

1949 YILINDA ÇANKIRI MEMLEKET KÜTÜPHANESİ KİTAP MEVCUDU

Ahmet Kemal Üçok’un kaydettiğine göre, 1949 yılında Çankırı Memleket Kütüphanesinde 10.300 kitap mevcuttur. Bu kitaplardan 560 adedi El Yazmasıdır.
Bu yazmalar arasında;

— Kur’anı Kerim’in Farsça tefsiri,
— Selçuk hattı ile Arapça tefsiri,
— Osmanlı hattı ile Türkçe tefsiri,
— Şia itikat ve fıkhı hakkında Farsça bir eser bulunmaktadır.

Üçok, tespitlerini şu şekilde sürdürüyor: “Daha başka hayli antika eser vardır ki İstanbul kütüphanelerinde eşi yoktur.”

1951’DE ÇANKIRI KÜTÜPHANELERİ

“..Çankırı’da bir Maarif Kütüphanesi bulunmaktadır. Ayrıca bir Halkevi Kütüphanesi vardır.

Maarif Kütüphanesi ve Halkevi Kütüphanesinde bulunan kitaplar:

Eski yazıyla……………………3082
Yeni yazıyla……………………9218
Arapça…………………………1094
Farsça…………………………….56
Fransızca…………………….…146
İngilizce…………………………..60
Almanca……………………………4
İtalyanca………………………….10
Rumca……………………………..8 ”

(Kaynak: Alpaslan Türkeş, “Çankırı” başlıklı makale, 2 Kasım 1951)
Alpaslan Türkeş, yüzbaşı rütbesinde iken Çankırı Piyade okuluna tayin olmuş, 1950-1953 yılları arasında Çankırı’da iki buçuk yıl kalmıştır. Bu arada yörenin tarihi, coğrafyası ve kültürünü de incelemiştir. Yazdığı “Çankırı” başlıklı makale 10 kitap sayfası tutmaktadır.(1) 1951 yılındaki Çankırı kütüphanelerindeki kitap envanterini verebilecek bir kaynak arasak bulabilmemiz neredeyse mümkün değildir.

Kütüphane haftası dolayısıyle bunları dile getirmek istedim. Kütüphaneciliğimize hizmeti dokunan bütün değerli insanlarımıza Cenab-ı Hak’tan sonsuz rahmet, yaşayanlara sağlık ve afiyet, insanlarımıza bol okumalı günler dilerim.

________________________________________
[1] Alpaslan Türkeş, Kahramanlık Ruhu, yayıncı: Muhiddin Nalbantoğlu, üstteki kütüphane bilgileri bu eserin 58-68. sayfalarında yer alan “ÇANKIRI” başlıklı makaleden alınmıştır. (Hakkı Duran)