Abdullah Efendi’den bahseden ilk Çankırılı, merhum Ahmet Talat Onay’dır. Çankırı için Tarihi Notlar başlıklı yazısında Abdullah Efendi hakkında şunları kaydetmiştir:

“ Kangrılıdır. Füzela-yı müteahirindendir. Tahsil-i ulûmdan sonra medrese fazileti hisabile enderûn-i hümayûna muallim ve Selimiye tekyesinin ibtidai inşasında şeyh olmuştur. 1237 senesinde Kudüs mollası olup 1239’da avdet ederken yolda Şuur nam mahalde irtihal eylemiştir. Âlim ve fazıl idi. Asarı müteaddid olup en meşhuru beyne’l ulema mütedavil olan Fenârî Haşiyesi’dir. Mahdumu Salih Mehmet Efendi, müderris molla olmuş ve 1282 Muharreminde(Mayıs/Haziran 1865) Mekke mollası iken irtihal eylemiştir.”.(1)

Ebül’ûlâ Mardin’in yazdıkları biraz daha kapsamlıdır.
“Kângırılı Şeyh Abdullah Efendi

Abdullah Efendi Kayyumzade, Kângırılıdır, müderristir. Huzur Derslerinde 1224 senesinden 1227 senesine kadar muhatap ve 1228 senesinden 1237 senesine kadar mukarrir olarak bulunmuştur. 3 Muharrem 1227 tarihinde Galata hocalığına tayin edilmiş, Enderun hocalığı da yapmış, Selimiyye tekkesinin ilk şeyhi olmuştur. 1237 tarihinde Kudüs mollası olup 1239 senesinde mezkûr mevleviyyeti ikmal ettikten sonra yolda Şuur nâm mahalde vefat etmiştir. Âlim, fâdıl bir zattır. Eserlerinin en meşhuru ûlema arasında tedavül eden Fenâri hâşiyyesi‘dir. Diğer eserleri şunlardır: Hâşiyye alel Celâl, Haşiye alel Hayalî, Haşiye alettehzib, Haşiye âdabı mirî.”.

Abdullah Efendi’nin müderris ve aynı zaman şeyh olduğunu öğreniyoruz. Selimiye tekkesinin şeyhliğine tayini onun bir Nakşibendî şeyhi olduğunu göstermektedir.

Yakın zaman kadar hayatı hakkında bu kısa bilgiye sahip olduğumuz bu Çankırılı âlimin evlat ve torunları arasında çok değerli kimseler yetiştiğini hemşehrimiz Dr. Ali Benli(2) sayesinde öğreniyoruz. Ilgazlı Uzun Hasan’ın sülalesinde padişahların katıldığı huzur derslerinde hocalık yapan ve değerli eserlere imza atmış âlimler bulunmaktadır. Abdullah Efendi’nin babası Uzun Hasan diye bilinen zat, Çankırı’nın Ilgaz İlçesinden istanbul’a gitmiştir. Onun oğlu Abdulkadir Efendi(ö.1834) hakkında fazla bilgi yoktur. Onun oğlu Hâfız Abdullah Sabri Efendi(ö.1880) ve çocukları Abdülkadir Sadreddin ile Ali Nureddin Yüce önemli âlimlerdir. Ali Benli’nin tespit ettiği aile şeceresi şöyledir:

Hasan el-Kangırî el-Koçhisârî
Kayyumzade Abdullah Efendi(ö.1824)
Abdülkadir Efendi(ö.1834)
Abdullah Sabri Efendi(1827-1880)
—-||——————————————||
Ali Nureddin(ö.1937)————— Abdülkadir Sadreddin(1858-1931)
ABDÜLKADİR SADREDDİN(1858-1931) EFENDİ

Sadreddin Efendi’nin babası, Şam’da iki yıl kadılık yaptıktan sonra orada vefat eden Hâfız Abdullah Sabri Efendi’dir (1827-1880). Abdullah Sabri Efendi, 1869 tarihinde huzur derslerinde muhatap olarak bulunmuştur. Diğer oğlu Süleymaniye medresesi müderrislerinden, Trablusgarp, Bingazi ve Üsküdar kadılıklarında bulunmuş Ali Nureddin Yüce’dir.
Ali Nureddin Yüce (1865-1937), Abdulkadir Sadreddin Efendi’nin küçük kardeşidir.

Sadreddin Efendi’nin eşi Behiye Hanım’dır (ö.1942). Sadreddin Efendi’nin iki oğlu, iki kızı olmuştur. Aile şeceresi, hayatta olan birçok torunları vasıtasıyla günümüzde devam etmektedir.

İcazet aldığı hocalar arasında Muhammed el-Cuhadar, Abdulkadir el-Ustuvânî,
Muhammed ez-Zehâvî, Şeyh Bekri el-Attâr, Osman el-Hatib el-Hanbelî, Tevfik
es-Suyûtî, Muhammed Said el-Yemanî, Şeyh Tahir el-Cezâirî, Şeyh Ebu Nesib
el-Hamrâvî, Şeyh Ebu Haşim Abdurrezzâk b. Hüseyin el-A‘zamî ve Eyüplü
Muhammed İzzet Efendi sayılabilir.
Bazıları yayımlanmış olan eserleri şunlardır:
1. ez-Zeri‘a fi ilmi’ş-şeri‘a.
2. el-Mufi fi’n-nahvi’l-kufi.
3. Hikmet-i Teşri.
4. Keşfu’l-ğumme an iftiraki’l-umme
Diğer eserleri:
1. Tarihu duveli’l-İslam.
2. Tabakatu’l-musannifin fi’l-ulumi’l-İslamiyye karnen ba‘de karnin .
3. Tabakatu’l-hanefiyye.
4. Muhtasaru Tehzibi’l-Kemal fi’l-huffaz ve ma kile fi’l-cerhi ve’t-ta‘dil.
5. Mefatih kunuzi’l-İslam..
6. Ensabu’l-evail ve’l-enbiya aleyhimu’s-selam ve ensabu’l-Arab ve’s-sahabe ve’l-hulefa ve’t-talibin ve ba’dı’l-muluk.
7. Risale fi’n-nahv. (3)
NOT: Dr. Ali Benli’ye Türk ilim hayatına katkıları ve hususen Çankırı kökenli bu değerli kişiler ile eserlerini tanıttığı için müteşekkiriz. Bu eserlerin günümüzde yayımlanması ve kültür hayatımızda yerini alması en büyük temennimizdir.(Hakkı Duran)

Düzenlenen panel, Abdülkadir Sadreddin(1858-1931) Efendi ile ilgilidir. Panelistler, onun hakkında daha kapsamlı malumat verecekler, bu değerli İslâm âliminin yazdığı eserlerin hak ettiği değerin anlaşılmasına vesile olacaklardır.

___________________________________________________________________________________________________
(1) Ahmet Talat Onay’ın bahsettiği Abdullah Efendi’nin oğlu Salih Mehmet Efendi, Dr.Ali Benli’nin tespit ettiği aile şeceresinde yer almamaktadır. Müderris olan ve Mekke mollası iken 1865’de vefat eden bu zatın araştırılması gerekir.
(2)Yar.Doç.Dr.Ali Benli, M.Ü. İlahiyat Fak.Arap Dili ve Belagati.
(3)Dr.Ali Benli, Abdulkadir Sadreddin Efendi ve Miftâhu Kunûzi’l-İslâm Adlı Fehrese Türü Eserinin Tefsir Literatürüne Katkısı.