29 TEŞRİN-İ EVVEL(EKİM)1923-TBMM Müzakerelerinden :
“Gece saat 18:45’de Büyük Millet Meclisi açıldı. İlk celsede Kanuni Esasi encümen mazbatası( Anayasa komisyonu raporu) okundu. Bu kanunda;
1-Hakimiyetin kayıtsız ve şartsız millete ait olması, idare usulünün bizzat ve bilfiil millet idaresi esasına müstenit bulunmasının zaten “Cumhuriyet” demek olduğu;
2- Ferdî saltanatın kalkmış olduğunun açık ve kesin biçimde ifade edilmesi;
3- İdare şekline “Cumhuriyet” adı verilince, bir Cumhurreisi seçilmesinin tabii olduğu;
4- Sorumlulukların tespiti noktasında başbakanın Cumhurreisi tarafından tayini gibi esaslar vardı.
Meclis, mazbata ve layihanın acilen müzakere edilmesini uygun bularak kanun maddelerini ittifakla kabul etti. Türk Milleti’nin ruhuna, seciyesine en uygun idare şekli olan Cumhuriyet işte böylece ve Büyük Millet Meclisinin ittifakıyla kurulmuş ve millî idareye hakikî adı verilmiş oldu.”
1930’LU YILLARIN BAŞINDA CUMHURİYET BAYRAMI
O günün gazete haberleri ışığında, 1930’lardaki Cumhuriyet Bayramı kutlamalarını ele almak istiyorum. Bu kutlamalar, daha ziyade yeni rejimi kabul ettirme hedefi ön plana çıkan ve resmî tarafı ağır basan yönüyle dikkat çekmektedir. Gazetelerde bazı yazılar yer almakta, bazen resmî nutukların tamamı yayınlanmaktaydı. Bazı öğretmenlerin ve kamu görevlilerinin; Başbakan ve Halk Fırkası ideologlarından Recep Peker’in böyle bir nutkuna rastlıyoruz. başka bir gazete nüshasında, Mustafa Kemal Atatürk’ün “Onuncu Yıl Nutku” ve “ Orduya Mesajı” manşetten yayınlanmıştır.
KUTLAMA HAZIRLIKLARI
Bayram kutlaması hazırlıklarını bir tertip komitesi planlamakta idi. Gazeteler vasıtasıyla birkaç gün önceden; bütün kutlama programı, tören alanının krokisi ve hangi gurupların , bu alana nasıl yerleştirileceği yayınlanmaktadır.
*Şehrin Süslenmesi:Resmî ve özel kuruluşların ve evlerin aydınlatılması, bayrak asılması şeklinde olmaktaydı.
*Şehrin çeşitli yerlerine Taklar yapılması: Bu iş, birer adet olmak üzere Ticaret Odası, Ziraat Bankası, Vakıflar, Nafia, Hava Kurumu, DDY gibi kuruluşlarca gerçekleştirilmekteydi.
*Konferans ve Nutuklar: Halkevi(önceleri Türk Ocağı) salonunda öğretmen, doktor veya bir başka kamu görevlisi tarafından ifa ediliyordu. Odun Pazarı ve Cumhuriyet alanında parti tarafından kurulan halk kürsülerinde (komiteden ve partiden izin almak şartıyla) isteyen vatandaşlar söylevlerde bulunabiliyordu.
*Müsamere: Genellikle ortaokul öğrencileri tarafından hazırlanan bir “kahramanlık piyesi” şeklinde olmaktaydı. Halkevi salonunda, sinema filmi gösteriliyor, radyo dinletiliyordu.
TÖRENLER
Saat 10-11 arası vilayet makamında tebrik faslının ardından Vali ve en üst rütbeli askerî komutan, alandaki gurupların sırasıyla bayramını kutluyordu. İstiklâl Marşı’nın söylenmesini müteakip, bir görevli tarafından “günün anlam ve önemi”ni anlatan bir nutuk irad ediliyor, öğrenciler (Bir kız- bir erkek öğrenci) tarafından şiirler okunuyordu.
RESMÎ GEÇİT
Üniformalı yedek subaylar, Jandarma ve korucular, Polis, Okullar, Sporcular, Millî cemiyetler, Malûl Gaziler, Millî kıyafetli köylü yaya ve süvarileri ve halk sıralamasında düzgün adımlarla yapılan bir yürüyüş biçiminde olmaktaydı.
FENER ALAYI
29 Ekim akşamı, saat 19’da jandarma, korucular, ortaokul son sınıf öğrencileri, itfaiye ve esnaf birliklerinden oluşan bir fener alayı; Cumhuriyet Alanı- Hükümet önünde Belediye- Buğday Pazarı- Manifaturacılar Çarşısı- Odun Pazarı- İmaret- Uzun Yolu takiben Ali Bey camii- Vali Konağı- Kastamonu Şosesini takiben tekrar Cumhuriyet alanına gelinerek buradaki halk eğlencesine katılıyordu. Aynı gece hükümet konağında davetlilere balo, halkevinde müzikli eğlence düzenlenmektedir.
SPOR ETKİNLİKLERİ
30 Ekim günü, spor etkinlikleri ön plana çıkmaktadır. Futbol, Güreş ve 1931 yılında olduğu gibi Tenis Müsabakaları gerçekleşmiştir.
Şimdi 1931 Yılı Cumhuriyet Bayramı kutlamalarını bir gazete haberinden takip edelim.
“CUMHURİYET BAYRAMI NASIL GEÇTİ (1931)
Birkaç günden beri hazırlanan Cumhuriyet bayramı merasimi, emsalsiz bir tezahüratla geçmiştir.
Evvelce ilan edilen program dairesinde saat onda vilayet makamında tebrikat(kutlamalar) icra kılınmış, bunun ardından hazırlanan tören yeri, mektepliler,asker ve halk tarafından doldurulmuştur.
Merasime İstiklâl Marşı ile başlanılarak Muallim Raziye hanım tarafından bir nutuk irad edilmiş ve talebeler tarafından manzumeler okunmuştur. Belediye namına memleketimiz gençlerinden hukuk mektebi mezunu Tahsin Bey, Cumhuriyetin faziletini anlattı. Milletlerin en salim idare şeklinin Cumhuriyet olduğunu milletin bu günü şevk ve neşe içinde karşıladığını ve layezal(ebediyen) en büyük bir bayram günü olduğunu söyledi.
Nutukları müteakip resmî geçide başlanarak asker, jandarma, polis müfrezeleri ve mektepliler büyük bir intizam içinde geçtiler.
FENER ALAYI VE İNCE SAZ
Yatsu vakti asker ve orta mektep talebesi tarafından fener alayı yapılmıştır. Cumhuriyetin baniî hakikisi olan halk fırkasında gündüzün tebrikât(kutlamalar) icra kılınmış, gece de İNCE SAZ takımı sabaha kadar ahenkli nağmeleri il bütün zairini(ziyaretçileri) eğlendirmiştir.
Bayram günü tenis kordunda tenis maçları icra edilmiş, bu maçlarda Vali Adil Bey, mebuslar Talât ve Ziya Beyefendiler de hazır bulunmuşlardır. ( 1931-Duygu)
1932 YILI CUMHURİYET BAYRAMINDA DÜZENLENEN GÜREŞ MÜSABAKALARI
Millî bayramlarda spor etkinliklerinin(futbol,tenis ve güreş gibi) de yapıldığını yukarıda belirtmiştik. 1932 yılı Cumhuriyet Bayramında Çankırı’da yapılan güreş müsabakalarına 4-5 bin kişilik seyircinin gelmesi dikkate değer. Buna dair gazete haberini okuyalım.
“PEHLİVAN GÜREŞLERİ
Cumhuriyet Halk Fırkası’nın Çankırı spor kulübü tarafından tertip edilen pehlivan güreşleri, 28 Ekim 1932 günü Belediye Oteli önündeki meydanlıkta dört-beş bin kişiyi aşkın bir kalabalık huzurunda icra edilmiştir.
Büyük ortayı Behlül Pehlivan, Başaltını A(l)psarılı İsmail Pehlivan, Baş pehlivanlığı ise Tosyalı Hızarcı Mehmet Pehlivan kazanmışlardır. Başa elli, başaltına yirmi beş ve büyük ortaya on beş lira ödül verilmiştir. Dağıtılan mükafatın(ödüllerin) miktarı iki yüz lirayı geçmiştir.” (Duygu-29 Ekim 1932)
Millî Mücâdele’nin şehit ve gâzîlerini şükran, saygı ve rahmetle anıyor, bütün okuyucularımızın Cumhuriyet Bayramını kutluyorum.
Çankırı Araştırmaları Sitesi 