Hacı Şeyhoğulları, Çankırı’nın köklü ailelerindendir. Atalarının Çankırı’da 13.yüzyılda bir zaviyesi bulunan Şeyh Mehdi’ye dayandığı bilinmektedir. Bu zaviyenin vakfiyesi 1271 tarihli olup, Vakıflar arşivinde Şeyh Mehdî b.Şaban Tekkesi adıyla kayıtlıdır. Tarihin değişik devirlerinde ailenin izlerine rastlanmaktadır. 20. yüzyılın ilk yarısında bu ailenin özellikle üç üyesi; Sait, Ahmet Kemal ve Hasan Üçok Çankırı açısından çok önemli şahsiyetlerdir.
Çankırı’da Hacı Şeyhoğulları ailesine ait bir takım vakıflar bulunduğu gibi, son dönemlerde bu aileye ait 2 adet medrese, YEŞİL DİREK ve İSKİLİP HANI adıyla 2 han, bir cami bulunmakta idi. Şeyh Mehdi’nin ve bazı aile büyüklerinin kabirleri, Hacışıhlar Camii haziresinde bulunmaktadır.
SAİT ÜÇOK’UN KISA HAYAT HİKAYESİ
1878’de Çankırı’da doğdu. Hacışeyhzade Osman Talat Efendi’nin oğludur. İlk ve orta öğrenimini Çankırı Sıbyan mektebi ve İdadisinde tamamlamıştır. Sait Bey, ilk olarak Osmanlı döneminde Çankırı belediye reisliği yapmıştır. Eldeki bir belgeye göre, 1912 yılında belediye başkanı olduğu anlaşılmaktadır. Birinci Dünya savaşı sonrası Millî Mücadele’ye katılmıştır.
TBMM’nin I. dönemi için yapılan seçimlerde Çankırı milletvekili olarak 23 Nisan 1920’de meclisin açılışında hazır bulundu. Mecliste İktisat ve malî kanunlar komisyonlarında görev yaptı. Milletvekilliği sona erince Çankırı’ya dönerek ticari işlerine devam etti. C.H.Fırkası İl teşkilatında siyasi hayatını sürdürdü. 1925 öncesi Çankırı ahibaba vekili idi. 1928-1934 yılları arasında iki dönem Çankırı Belediye Başkanlığı yaptı. Daha sonra İl genel meclisi üyeliğine seçildi. Halkevleri faaliyetlerini yönetti.
Sait Üçok, 5 Kasım 1953 tarihinde vefat ederek Sarıbaba’da toprağa verildi. Evli ve 4 çocuk babası idi. 1946 seçimleri sonrası il idare kurulu başkan vekilidir. Eşi Fatma Üçok(1887-1954), Çankırı şairlerinden Osman Vehhaç’ın kızıdır.
AHİLİK VE SAİT BEY
Çankırı’da ahilik kurum ve kurallarıyla 1925 yılına kadar resmen, yakın dönemlere kadar da fiilen yaşamıştır. Bu kurumun Çankırı’daki ilk kuruluş dönemlerine daha önceki yazılarımızda değinmiştik. Son dönem Ahi Baba vekili Şeyhoğlu Sait Bey(1878- 5 Kasım 1953)’dir. Tahsin Nahit Uygur’un dedesi 1904 yılında aynı makamda bulunmuştur.
AHİ BABA SEÇİLMEK
Ahi Baba Vekilliği tevcihi, büyük bir törenle yapılmaktaydı. Esnaf temsilcileri belirtilen zamanda belirli bir camide toplanırdı. Çankırı’da son dönemlerde bu törenler, 1935’de yıkılmış olan Kaymak Paşa Camisinde yapılmaktaydı. Vekil camiye gelirken esnaf temsilcileri karşılar, camide ortalarına alarak halka şeklinde otururlar, yapılan seçimi duyurduktan sonra esnaf duahanı bir-iki hoca- duayı yapardı. Tebrikler yapıldıktan sonra esnaf kâhyası, yiğitbaşılar ve bir kısım ustalarla vekilin hanesine gelinir, burada esnafın tebrikleri kabul edilir ve şerbet ikrâmı yapılırdı. Usta çıkması gerekiyorsa şed kuşatma merasimi gerçekleştirilirdi. Ertesi gün bütün esnafın katılımıyla Sancak teslimi töreni icra edilir, sancak eve girince kurban kesilir ve fakirlere dağıtılırdı.
Ahi Baba vekillerinin halk üzerinde büyük nüfuzu vardı. Uzak bir seyahatten döndüğü zaman bütün esnaf dükkanlarını kapatır, şehrin üç kilometre kadar dışında karşılanırdı. Kamu vicdanını temsil ettikleri ve idarenin haksız işlemlerine zaman zaman tavır koydukları bilinmektedir. Bu sebeple o dönem valileri, Ahi Baba vekillerini Meclis-i İdare üyeliği veya belediye reisliği gibi görevlerde tutmak ihtiyacını hissetmişlerdir. Ahi şeyhleri, bir çok anlaşmazlıkları çözebilme, affetme, ceza verme yeteneğine sahip oldukları gibi, resmî görevlileri etkileme gücüne de sahipti. Sancağı çektirince bütün halk etrafında toplanır, bir işaretiyle bütün esnaf dükkanlarını kapatırdı. Avârız akçalarından bir miktarıyla oluşturulan fondan gariplere, dervişlere, yolculara yardım ederdi.
SAİT BEY, AHİ BABA VEKİLİ
Memleketin eşrafından, hükümet nezdinde hatırı sayılan, hâli vakti yerinde bir kimse bütün esnaf yiğitbaşılarının ittifakı ile seçildikten sonra Kırşehir Postnişinine bildirilir, oradan onaylı menşur gelirdi. Alâmet olarak Sakallı sancak ile Ahi Evren dergâhının tevliyetnâmesi verilmekteydi.
Sait Bey, ahiliğin son dönemlerinde ahi baba vekili seçilerek Çankırı halkı nezdinde şahsının ve ailesinin ağırlığını ve itibarlı konumunu ortaya koymuştur.
Şeyhoğlu Said Bey Ahi Baba vekili seçilmiş, mesleği bilmemesine rağmen, debbağhanenin Şeyhoğlu ailesine ait vakıf olması da göz önünde tutularak kendisine debbağ ustası olarak şed bağlanmış olduğu kaydedilmektedir. Debbağ ustası(!) olmanın bedelini 200 kişilik bir ziyafet vermek suretiyle ödemiş. Bütün bu bilgileri bütün gelişmeleri birebir yaşayan Şeyhoğlu Hasan Üçok’tan öğreniyoruz.
AHİLİK MERKEZİ KIRŞEHİR
Ahiliğin ülkedeki en yetkili kişisi, Kırşehir’deki Ahi Evren Dergâhı postnişini idi. Diğer ahi babalar yetkiyi oradan almaktaydı. Ahi Evren debbağlık mesleğine mensup olduğu için debbağ (dabak) esnafı protokolde en önde yer alırdı. Ülkede değişik 32 esnaf gurubununmevcudiyeti kabul edilmiştir Çankırı’da bu otuz iki esnaf gurubunun tamamı bulunmaktaydı.
Kırşehir postnişinin vekili, iki yılda bir Çankırı’yı ziyaret ederdi. Onu karşılamak, ağırlamak ve gerekli merasimleri yapmak ahi baba vekili tarafından yapılmaktaydı.
BELEDİYE REİSİ OLARAK İNTİHABI
Osmanlı döneminde belediye reisliği yapmış olan Sait Bey, Çankırı Belediye Reisliğine 1928 yılında getirilmiştir. 1930’da yeniden seçilmiştir. Ekim 1930’da yapılan seçimlerde oluşan belediye meclis asil ve yedek üyeleri şu tanınmış isimlerden oluşmuştur.
________Asil Âza___________
Hacı Şeyhoğlu Sait Bey
Dede zade Ömer
Camgöz oğlu Mehmet
Hacıbayram oğlu Mustafa
Nafiz oğlu Ali
Yiğitbaşı oğlu Hasan
Derviş Oğlu Hacı Osman
Hancıemir oğlu Münir
Dolmacı oğlu Rifat
Hacıkütük oğlu Ahmet
Yüzbaşıoğlu Hamdi
Emir Süleymanoğlu Ahmet
Dağlar oğlu Hasan
Derviş Efendioğlu Sabit
Dabağ oğlu Şükrü
Hacı Dedeoğlu Hilmi
Eczacı Osman
Bu üyelerin kendi aralarında belediye reis ve encümen azalıkları seçimi yapılarak Vilayet Belediye Reisliğine reis-i sabık(eski Belediye başkanı) Hacışeyhoğlu Sait, encümen azalıklarına Yüzbaşıoğlu Hamdi, Nafiz oğlu Ali ve Dedeoğlu Ömer seçilmişlerdir. İlk trenin gelişi ve şehre çelik borularla su verilmesi onun döneminde gerçekleşmiştir.
ŞİMENDİFERİN GELİŞİ
Başka bir yazımızda ayrıntılı biçimde ele aldığımız üzere, ilimize trenin gelişi, 7 Şubat 1931 tarihindedir ve belediye reisi Sait Bey’dir. Uzun zamandan beri sabırsızlıkla beklenen şimendifer, 7 Şubat 1931 Cuma günü saat 14’de on bini aşkın halkın yürekten kopan büyük tezahüratı arasında Çankırı’ya girmiştir. Belediye, törenlerin hazırlanmasında yapımcı NOHAP şirketi ile ön saftadır.
ÇANKIRI’YA ÇELİK BORULARLA SU GETİRİLMESİ
Çankırı’nın toprak künkler vasıtasıyla gelen içme suları kolera, tifo gibi salgınlara yol açıyordu. Mevcut toprak künklerin çelik borularla değiştirilmesi işi 1931 yılı sonlarında bitirilmiştir ki, Sait Bey’in belediye reisliği dönemine rastlamaktadır.
Ahilik haftasını kutluyor, Çankırı’nın son ahi babası Şeyhoğlu Sait Bey’in şahsında bütün geçmişlerimize rahmet dileklerimi sunuyorum.
Çankırı Araştırmaları Sitesi 