Çankırılı Şeyhoğulları ailesinin yetiştirdiği üç önemli şahsiyetten biri de Ahmet Kemâl ÜÇOK’dur. Dedesi Hacı Şeyhoğlu Said Efendi, babası son olarak Nusaybin kaymakamlığı görevi yapmış olan Osman Tal’at Bey’dir. Daha önce ağabeyi Çankırı Belediye reisliği ve Çankırı mebusluğu yapmış olan Sait Üçok(1878-1953), Matbaa müdürlüğü yaparken Çankırı Tarih ve Halkıyatı adıyla eşsiz bir eser yazan küçük kardeşi Hasan Üçok (1882-1938) hakkında yazılar kaleme almıştık. Babaları Osman Tal’at[2] işret belâsından 30 yaşında vefat edince, üç kardeşi yetiştirmek anneleri Sıdıka Zehra Hanım’a düşmüştür. [3]
ÖĞRENİM HAYATI
İlk mektebi ve beş senelik Çankırı İdâdîsini bitirdiğinde 17 yaşındaydı. Tahsiline devam etmek üzere İstanbul’a gitti. Dayıları Kuddusî Bey ve Feyyaz Bey İstanbul’un ünlü avukatlarındandı. Onların desteğini görmüştü. Gezmeye, okumaya ve öğrenmeye büyük merakı vardı. Girdiği Vefâ İdâdisi’ni 1899’da üstün derece ile bitirdi. Daha sonra girdiği Hukuk mektebinden dördüncü sınıftayken ayrılmıştır. Bu arada Arapça, Farsça, Rumca ve Fransızca öğrenmiştir. Türkçe konusunda ise bir otorite olarak başvurulan bir kimsedir.[4] Mevlevî tarikatına girmiş olması, Farsça ve dinî mûsikimiz konusundaki bilgilerine önemli katkı yapmıştır.
ÖĞRETMENLİK ve MEMURİYETLERİ
Vefâ İdadisini bitirdikten sonra Hukuk mektebine devam ederken öğretmenlik yapmaya başladı.
Burhan-ı Terakkî Mektebinde Arapça, Necm-i Terakkî Mektebinde Tarih ve Coğrafya, Aşiret MektebindeTürkçe ve Hendese, Kabataş İdâdisinde Türkçe muallimliği yaptı. 1910 yılında öğretmenlik dönemi sona erdi.
1908 yılında İmtihanla girdiği Tophane-i âmire Muhasebe Kaleminden başlayarak emekliye ayrıldığı 1937 yılına kadar Ordu bünyesinde sivil memur olarak görev yaptı.
Davet üzerine katıldığı İttihat ve Terakkî Cemiyetinden birkaç toplantılarına katıldıktan sonra uzaklaştı. Daha sonra hiçbir siyasal guruba dahil olmadı.
Kendi görevine ek olarak bir çok malî ve teftiş görevleri verildi. Dürüst kişiliği ve vazifesindeki dikkat ve liyakati ile çok itimâda şâyan bir kişilik olduğunu ortaya koyar.
Harp mühimmat ve malzemesi üreten İmâlat-ı Harbiye’de görevler yaptı. İstanbul’daki bazı fabrikaları bu kuruluş adına teslim aldı. Kayseri Güherçile fabrikasını teftiş (1916) dönüşünde yolların Ermeni çetelerince tutulmuş olduğunu bizzat görmüştür.
EVLİLİĞİ ve ÇOCUKLARI
1918 yılı başlarında çalıştığı askerî fabrikanın baş veznedarı Ömer Vasfi Bey’in kızı Hatice Bedia Hanım (1901-1983) ile evlendi. Kayınvalidesi Nuriye Hanım, meşhur hattatlardan Mehmet Şevki Efendi’nin torunu idi. Mehmet Şevki Efendi, Ahmet Süheyl Ünver’in annesi tarafından büyükbabası oluyordu. A.Kemal Üçok, Fatma Kutsiye (Saya), Sevde (Erol) ve Mehmet Rüstem(ö.1998) adında üç evlat sahibi olmuştur.
MİLLÎ MÜCADELE YILLARI
İzmir’in Yunan işgaline uğradığı 15.5.1919’da eşiyle birlikte görev sebebiyle İzmir’de bulunuyordu. Saat farkıyla işgalden önce İzmir’den ayrılıp İstanbul’a döndü. İstanbul’un İngilizler tarafından işgaline şahit oldu. İmâlat-ı Harbiye tezgahlarında işlerin yürümesi için bütün gayretiyle çalışıyordu. Ankara’ya bir görev için gelişi esnasında, ailesini de getirmiş ve Çankırı’daki baba ocağına yollamıştı. Ağabeyi Sait Bey, Kengırı mebusu olarak I. TBMM’de bulunuyordu. 1922 yılı başına kadar değişik birimlerinde çalıştı. Bu görevi sırasında İstanbul’da kurulan ve Anadolu’daki Millî Mücadele’ye silah ve mühimmat ve malzeme gönderen Felâh gurubunda faaliyet göstermekteydi. Davet edilmesi üzerine 16 Ocak 1922’de Millî Ordu’ya katıldı.
Askerî Fabrikalar Umum Müdürlüğü Özel Kalem müdürlüğü, aynı yerde Hesap İşleri ve Levazım Şubesi müdürlüğü görevlerinde bulundu. 1924’de iki yıl süreyle tekrar İstanbul’da görev yapmış, sonra yine Ankara’ya çağrılmıştır. Ankara’da Hamamönü ve Taceddin mahallelerinde ailesiyle birlikte oturdu. Dostları arasında Börekçizade Rıfat Bey[5] gibi kimseler vardı.
Son memuriyeti, Millî Savunma Bakanlığı Ayniyat ve Teftiş Dairesi Birinci Şube müdürlüğüdür. 38 yıla yakın fiilî hizmetten sonra 1937 yılında emekliye ayrıldı.
ÇANKIRI YILLARI(1940-1950) ve TEKRAR ASKERE ÇAĞRILMASI
Emekliliğinin üç senesini kızı Kutsiye Saya’nın evliliği sebebiyle İzmir’de geçirdi. 1940 yılında ikâmetini Çankırı’ya nakletti. II. Dünya Harbi’nin şiddetlendiği 1942 sonunda yeniden vatan hizmetine çağrıldı. Bu sırada 63 yaşında idi. Sağlık sebebiyle 7 ay sonra terhis edildi. Çankırı’ya dönerek zamanını babasından kalan Âyân köyü ile ilgili konular, halkevi faaliyetleri ve kütüphanede çalışmalar yaparak geçirdi. 1950 yılında İstanbul’a giderek Sarıyer’e yerleşti. 21 Ocak 1956’da vefat ederek Sarıyer ‘de toprağa verildi.
ÂBİDE ŞAHSİYET A. KEMAL ÜÇOK
A. Kemal Üçok, ilmî nitelikleri yanında, insanî özellikleri ve yüksek ahlâkı ile de seçkin bir şahsiyet olarak temayüz etmiştir.
Memuriyet dosyasında -özetle- şu nitelikleri üstlerince kaydedilmiştir:
“Dinî inancı sağlamdır. Kumar ve içkiyle arası yoktur. Satın alma işlerinde itimad olunur. Ciddî ve ketumdur. Girişimci, azim ve irade sahibi, görevine sâdıktır. Sorumluluktan kaçmaz, görevini aşkla yapar. Çok terbiyeli ve naziktir. İsrafı yoktur, maaşıyla geçinir. İdadî ve hukuk tahsilini tamamlamıştır. İlmi ve fennî her türlü eseri inceler. Arapça, Farsça, kelâm ve tasavvuf ilmini özel gayretiyle öğrenmiştir.Arapça, Farsçayı konuşur ve yazar; Fransızca ve Rumcayı konuşacak ölçüde bilir. İhtisası ilm-i kelâm, matematik ve tarihtedir.”
Ansiklopedist bir âlim olarak tavsif edilen, musikimizi üstad sıfatına layık derecede bilen, boğazı yüzerek geçecek ölçüde sportmen, gönlü zengin….geniş ufuklu, hemen her alanda geniş mâlumata sahip, mütevâzi bir şahsiyet…. Yazdıklarından halen yararlanıyoruz. Çalışmalarından bir kısmını, bu sütunlarda yer vermeye, kendi mütevâzi katkılarımızla gündeme taşımaya gayret ettik. “Çarık Çıkartmaz, Ermeni sorunu, Çankırı Tuzlası, Girit’in Fethi, Yabanlı Pazarı” Ahmet Kemal Üçok’un mahallî ve millî tarihimize yaptığı katkılardan bazılarıdır.
YAZI ve KİTAPLARI
A.Kemal Üçok’un basılmış kitaplarını ve gazete köşelerinde kalmış bir çok yazılarını ve şiirlerini gözden geçirdim. Sağlam bir hâfıza, yüksek bir zekâ, karşı konulmaz bir merak, titizlik ve dikkat, okumaya sonsuz iştiyak ve temiz bir vicdan sahibi olarak gördüm. A. Kemal Üçok’da -piyasada çok fazla görülen sahte sevdalılarla karıştırılmasın- samimî bir Çankırı muhabbeti ve derin bir hizmet aşkı görülür. Onun için ciddi çalışmalar yapmış, gerek Çankırı kültür hayatına, gerek ülke kültürüne önemli katkılar sağlamıştır. Nasip olursa bu değerli hizmetlerinden de bahsederiz.
İkisi doğrudan Çankırı ile ilgili 3 önemli kitabı şunlardır:
ÇANKIRI TARİHİNİN ANAHATLARI
GÖRÜP İŞİTTİKLERİM (Çabalarımız sonucu 2002’de yeniden basıldı)
ÇANKIRI COĞRAFYASI(Çabalarımız sonucu 2002’de yeniden basıldı)
Dürüstlüğü, bilgisi, çalışkanlığı ve yüksek kültürü ile örnek bir şahsiyet olan; eserleri ile tarihten günümüze ışık tutmaya devam eden merhum Ahmet Kemâl ÜÇOK’a Cenâb-ı Hak’dan rahmetler niyaz ederim.
___________________________________________________________________________________________
[1] Hayatı hakkındaki bilgileri, bu konuda titiz bir çalışma yapmış olan Prof.Dr. Ali Birinci’nin “Ahmet Kemal Üçok, Çankırılı Meçhûl Bir Şahsiyetin Hikâyesi” başlıklı makalesine ve Ahmet Talat Onay’ın Çankırı Şairleri kitabında verdiği bilgilere borçluyuz.
[2] Osman Tal’at(1860-1890) hakkında Çankırı şairlerinde bilgi veren Ahmet Talat Onay, onun kâtip olarak şöhretinden ve içki iptilâsından bahseder. Genç yaşında hayatını bitirdiğini belirtir ve “Sezâyı ibretdir ki, Çocukları Sait, Ahmet Kemal, Hasan Bey’ler ve kayınbiraderleri Kuddusi ve Feyyaz Beyler hayatlarında müskirattan(alkollü içkiler) bir kadeh bir şey bile kullanmamışlardır” der. Çankırı Şairleri, s.247.
[3]Böylesine kıymetli üç evlat yetiştiren Sıdıka Zehra Hanım’ın hakkını teslim ve takdir etmek lâzımdır.
[4] Ahmet Talat bu konuda “…Kemal Bey, Türkçenin sair lehçelerinden behredâr, Arapça, Fârisî ve Fransızcaya vâkıf ve Rumcaya âşinadır.” demektedir. Çankırı Şairleri, cilt ı, s.172.
[5]Mehmet Rıfat Börekçi (1860-1941), Milletvekili ve İlk Diyanet İşleri Başkanı.
Çankırı Araştırmaları Sitesi 