ŞIPKA GÂZİSİ YÜZBAŞI HASAN EFENDİ (1846-1931) ve ÇANKIRI’DAKİ FAALİYETLERİ

Yazar   : Hakkı Duran
İlk yayın tarihi: 19/11/2005
Duygu’da vefat haberine rastladığım Şıpka gâzisi, emekli istihkâm yüzbaşısı Hasan Efendi’den söz etmek istiyorum. Aslen Kurşunlu’ya bağlı Dumanlı Beldesinden olan bu zat, Harbiye’den mezun olmuş ve Şıpka’ya gönderilmiştir. Şıpka(1) savaşında ayağı parçalanarak esir düşmüştür. Esâret sonrası, yüzbaşı tahsisatıyla emekli edildikten sonra Çankırı’ya yerleşmiştir. Tahsil görmüş insanların az olduğu bir dönemde; ilkokul ve ortaokul öğretmenliği, belediye ve bayındırlıkta mühendis, il genel meclisi üyeliği gibi görevler yapmıştır. O dönem gençlerinin çoğunluğu üzerinde öğretmen sıfatıyla emeği geçmiş olduğu anlaşılmaktadır. Oğlu Osman’ı askerlik mesleğine yönlendirmiş olmalıdır ki, ölüm tarihinde binbaşı rütbesiyle görev yapmaktadır.
Duygu’da verilen haberden 19 Kasım 1931 Perşembe günü vefat etmiş olduğunu tespit ediyoruz. Öğrencilerinden olan Ahmet Kemal Üçok’un bir yazısında 85 yaşında öldüğü ifadesi esas alındığında, Hasan Efendi’nin doğum tarihinin 1846 olduğu söylenebilir. Bugünkü tarih itibariyle 74 yıl (şimdi 85 yıl) önce bekâ alemine göçmüş. Şıpka gâzisidir, sonraki 64 yılını Çankırı’da geçirmiş; önemli hizmetleri olmuştur.
VEFAT HABERİ
“ 1877 Osmanlı-Rus Seferinde Şıpka Muharebesinde ayağından yaralanarak Çankırı’ya gelen istihkâm yüzbaşılığından emekli Hasan Efendi evvelki gün vefat etmiştir. Hasan efendi, uzun müddet ilk ve orta mektep muallimliklerinde, belediye ve nafia(bayındırlık) işleri mühendisliklerinde, su yolu memurluğu ve umumi meclis azalığı (İlgenel meclisi üyeliği) gibi çeşitli görevlerde bulunmuştur. Bu gün okuryazar olan birçok Çankırılı onun tedris rahlesinden geçmiştir. Uzun zamandan beri hasta olan merhumun vefatından dolayı oğlu Osman ve damadı Akif Bey’leri taziye eyleriz. Mevlâ rahmet eylesin.” (Duygu, 21 Kasım1931)
AHMET KEMAL ÜÇOK’UN TESPİTLERİ
Öğrencileri arasında Çankırı tarihi yazarı, Şeyhoğlu Ahmet Kemal Üçok da bulunmaktadır. A. K. Üçok da Duygu’daki yazılarından birinde Hasan Efendi’den bahsetmiştir.

“…… Hasan Efendi, 1877’de Harbiye mektebinden çıkmış ve Şıpka muharebesinde şarapnel parçasıyla ayağı parçalanarak esir düşmüş ve yüzbaşı tahsisatıyla tekaüt edilerek Çankırı’ya gelip yıllarca bize hocalık etmiş ve seksen beş yaşında olduğu halde geçen yıl ölmüştür. Fen sanatlar akademisinde binbaşı Bay Osman’ın babasıdır.”
Vali Abdurrahman Paşa’nın Kastamonu’dan ayrılması üzerine inşaatı duran Orta mektep binası, tam on sene bir iskelet halinde kalmıştır. A.Kemal Üçok’un kaydettiğine 1898 senesinde Şıpka gazisi Dumanlılı yüzbaşı Hasan Efendi’nin gözetiminde inşaata yeniden başlanarak 1899 yılında bitirilmiş ve Ertuğrul İdadisi de Kurtuluş ilk mektebi adını almıştır. (2) İstihkâmcı olması sebebiyle mühendislik tahsili gerektiren başka işlerde  de istihdam edildiği bilinmektedir.
ŞIPKA HARBİ ve ÇANKIRI’DA YANSIMALARI
1877 yılında Rusya ve Balkanlardaki müttefikleri arasında önemli savaşlar olmuştur. Ruslar Tuna’yı geçmiş, Balkanların ve Rumeli’nin savunması artık güçleşmiştir. Kahraman Türk evlatları, atalarından yâdigâr vatan topraklarını hiçbir zaman kolay teslim etmemişlerdir. En azında aldığımız fiyata vermişlerdir. Niğbolu, Şıpka, Plevne müdafaaları hepsi birer kahramanlık destanlarıdır. Ancak, netice itibarıyla savunma harpleridir, taarruz edenin lehine sonuçlanmıştır.
Tahsin Nahit UYGUR, “Şıpka Türküsü”  adlı bir manzumeyi Çankırı Türküleri arasında saymıştır. Kendini vatanın aslî sahibi olarak kabul eden Çankırı insanı, tarihi hâtırâsı olan bu gibi olayları hâfızasına nakşetmiştir. Müziğini dinleyemediğim bu türkünün sözleri şöyledir:
ŞIPKA TÜRKÜSÜ
Abdalın giydiği hırka
Asker olmuş fırka fırka
Kelle gider gitmez Şıpka
Oynaşır suda balıklar

***
Karadeniz dalgalı
Koçyiğitler askere gidiyor
Nişanlıların başı sevdalı

***
Atları saldık ormana
Yiğitler döndü aslana
Sılada ağlıyor ana
Oynaşır suda balıklar

***
Karadeniz dalgalı
Koçyiğitler askere gidiyor
Yavukluların başı sevdalı.

ABDİOĞLU ve OKÇUOĞLU
Çankırı’da Şıpka Harbi ile adı anılan bir diğer zat, din alimlerinden Abdioğlu’dur. A.Kemal Üçok’un siyasi işlere karışan bazı ilmiye mensupları ile ilgili kaydettikleri, önemlidir.  Siyasete bulaşan ilmiye sınıfından ileri gidenleri, o zamanın hükümeti cepheye sürmüş; bu şekilde hizâya getirmeyi hedeflemiştir.
“Adını bilebildiğim Ali Suavi, Okcuoğlu, Abdioğlu  zatlar 93 seferindeki hocaların malum olan vak’aların başlarında bulunanlardandır. Hatta Abdioğlu’nun ilmiye taburunda zabitlik ettiği Şıbka savaşında Selâmi Paşa’nın bunlara hitaben:
– Kavga kaşâsı köpek oğulları, milletin başını belaya soktunuz ! diyerek ve ilk safa sürerek çok zayiat verdirdiğini Abdi oğlu merhumdan işittim.”
Şakacı ve nüktedân bir kimse olduğu anlaşılan Okçuoğlu Hocadan “Tarih Gibi Bir Ramazan Fıkrası” başlıklı yazımız vesilesi ile söz etmiştik.
Hepsine sonsuz rahmet diliyorum.
———————————————————————-
[1]Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda tutunmak için yaptığı savunma muharebelerinden biridir. Şıpka, 19 Temmuz 1877 günü Ruslar tarafından ele geçirilmiştir. Şıpka Muharebesi, Rus ordularıyla yapılan uzun savaşların bir aşamasıdır. 16 Temmuz’da Niğbolu, 10 Aralık’da Plevne büyük direniş ve fedâkarca savunma yapılmasına rağmen bir bir düşmüştür.
[2]Ertuğrul İdadi mektebi, Kastamonu V. M. Enis Paşa zamanında hizmete girmiştir. Kastamonu Gazetesi 29 Eylül 1898, s.1259) dan nakleden Mustafa Eski, Kastamonu valileri, Ankara 2000.